رانده شدگان کتاب های درسی ، دلیل حذف دختران دانش آموز از جلد یکی از کتاب های درسی
به گزارش وبلاگ بهسایا، باز هم حذف؛ این بار تصویر دختران از روی جلد برخی از کتاب های درسی به بهانه شلوغ بودن بیش از حد طرح، آن هم درحالی که دختران نیمی از جمعیت دانش آموزی کشور را تشکیل می دهند و در سده اخیر بسیاری از آنها کرسی های مهم علمی و تحقیقاتی را در دانشگاه های معتبر ایرانی و خارجی به خود اختصاص داده اند.
فهیمه طباطبایی - ماجرا درست بعد از توزیع کتاب های مقطع ابتدایی در مدارس آغاز شد. برخی کاربران اینترنت، عکس جلد کتاب ریاضی سوم ابتدایی چاپ جدید را منتشر کردند و در کنار تصویر همین کتاب در سال گذشته قرار دادند. تصاویری که نشان می دهد تصویر دو دختر گوشه چپ جلد کتاب ریاضی حذف شده و تنها عکس پسران روی آن باقی مانده است. این موضوع خیلی زود حساسیت جامعه را در فضای مجازی برانگیخت و خانواده ها و دانش آموزان با انتشار عکس های جدید نشان دادند در جلد بسیاری از کتاب های درسی دیگر هم دختران یا از ابتدا حضور نداشته یا به عمد حذف شده اند، درحالی که پسران همچنان حضور پررنگی روی جلد اغلب کتاب ها دارند.
این ماجرا باعث شد منتقدان در گروه های مختلف، نوک پیکان انتقاد را به سوی آموزش و پرورش بگیرند. حتی برخی گرافیست ها و طراحان، کارتون هایی را در مذمت این اقدام کشیدند و آن را به موضوع کشته شدن رومینا اشرفی، دختر 13ساله تالشی، توسط پدرش ربط دادند. برخی دیگر هم طی یک خلاقیت، عکس مریم میرزاخانی، ریاضی دان ایرانی، استاد دانشگاه استنفورد و نخستین ایرانی برنده مدال فیلدز، را روی جلد کتاب های درسی تصویرسازی کردند.
-
تصویر روی جلد شلوغ بود
حجم انتقادها به این اقدام وزارت آموزش و پرورش در آخر هفته ای که گذشت آنقدر بالا گرفت که سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی که متولی اصلی تالیف و چاپ کتاب های درسی است در اقدامی بی سابقه، ظهر پنجشنبه بیانیه ای صادر و خاطرنشان کرد: در ارتباط با تصویر روی جلد کتاب ریاضی سال سوم ابتدایی و ویرایشی که در این تصویر اجرا شده است، از آنجا که تصویر قبلی بسیار شلوغ بود و تعداد مفاهیم ریاضی مطرح شده در آن تصویر بسیار زیاد بود، پیشنهاد دوستانی که از منظرهای هنری، زیباشناسی و روان شناسی بخش های مختلف کتاب را بررسی می کنند بر این بوده است که تصویر خلوت تر شود. از آنجا که تصویر دو دانش آموز دختر که برخی شکل های هندسی در دستان آنهاست، حذف شده است، برداشت هایی از قبیل حذف دستوری تصاویر دختران نتیجه گیری شده است. با بررسی صفحات دیگر کتاب و نیز جلد سایر کتاب های ریاضی مشاهده می شود که تصاویر متعددی از دختران دانش آموز در کتاب های ریاضی استفاده شده است و لذا موضوع حذف دستوری تصاویر دختران نمی تواند مدنظر باشد.
-
دستور دادم اصلاح کنند
جوابیه بر موج نقدها افزود و بر آتش خشم افکار عمومی دمید. برخی منتقدان سازمان پژوهش را به باد تمسخر گرفتند و عنوان کردند که چرا برای خلوت ترکردن تصویر روی جلد، به جای حذف دو دختر، یکی از سه پسر را حذف به قرینه نکرده است؟ کاربران ایرانی، این پاسخ دفتر تالیف کتاب های درسی و سازمان پژوهش وزارت آموزش و پرورش را توهین به مخاطب دانستند و آن را نپذیرفتند. این واکنش ها باعث شد وزیر آموزش و پرورش خودش وارد گود شود و پاسخگو باشد. محسن حاجی میرزایی در صفحه توییتر خود نوشت: تغییرات در کتاب های درسی همه ساله براساس ارزیابی و از سوی مولفین انجام می شود. به رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی ماموریت دادم تغییرات در شکل و محتوای کتاب های درسی را با حساسیت کامل رصد، اصلاح و گزارش نماید. به دغدغه های مردم اهمیت می دهم. دختران میهن شایسته احترام اند.
علاوه بر اینها نسیم بهاری، تصویرگر جلد این کتاب، هم به این تغییرات واکنش نشان داد و در صفحه اینستاگرامش نوشت: این طرح را چند سال پیش برای کتاب ریاضی سوم دبستان کشیده بودم. طرح اصلی هم کلی ممیزی (سانسور) خورد و اجازه ندادند یکی از دخترها بالای درخت باشد! در طرح اولیه جلد کتاب ریاضی سوم دبستان نیز مقام های وزارت آموزش و پرورش حتی جایی گفته بودند: انگار یکی از دخترهای روی جلد در حال رفتن به سمت یکی از پسرهاست؛ پس طرح را اصلاح کنید.
-
حذف مشاهیر ادبی از کتاب های ادبیات
این نخستین باری نیست که سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش تغییرات غیر قابل دفاعی را در محتوای آموزشی کتاب های درسی اعمال می کند. سال گذشته نیز روشن شد، اشعار و داستان های مشاهیر ادبی نیز از کتاب های ادبیات به مرور حذف شده اند. در فهرست آثار حذف شده، غزل در این سرای بی کسی هوشنگ ابتهاج (سایه)، غزل جوانی رهی معیری، شعر باغ بی برگی اخوان، داستان حلاج تذکره الاولیاء، شعر داروگ نیما یوشیج، داستان سیاحت نامه ابراهیم بیگ، شعر مادر ایرج میرزا و چندین داستان و شعر دیگر دیده می شد و در عوض آثار شاعران دیگری مانند حمید سبزواری، محمود شاهرخی، فاضل نظری و... جایگزین شده بودند.
حسین قاسم پور مقدم، مدیر گروه تالیف کتاب های درسی ادبیات فارسی، سال گذشته در گفت وگویی مفصل با وبلاگ بهسایا درباره چرایی حذف آثار معروف این شاعران و نویسندگان از کتاب های ادبیات گفت: کتاب های درسی براساس خواسته های اسناد بالادستی مانند سند تحول بنیادین و سند برنامه درسی ملی اصلاح و بازنگری شدند یا در معرض تالیف جدید قرار گرفته اند. همچنین وقتی شما در یک نظام ارزشی زندگی می کنید برای حفظ کیان آن موظفید که بین دو متن آن را انتخاب کنید که به اعتقادات و باورهای نظام نزدیک باشد، اما من اسم این را تبعیت از یک ایدئولوژی خاص نمی گذارم.
-
حذف پادشاهان از کتاب های تاریخ
در سال 1388هم رئیس وقت این سازمان به دنبال حذف سلسله های پادشاهی از کتاب های درسی تاریخ بود. او در این باره به رسانه ها گفته بود: شاه را حذف نکرده ایم، بلکه سلسله شاهنشاهی را از تاریخ کشور حذف کرده ایم. در تاریخ به عنوان آینه گذشتگان به نام شاهان نیز اشاره می شود، ولی در کنار آنها مردم نباید غایب باشند، بلکه باید حضور داشته باشند. یعقوب توکلی، رئیس وقت گروه مطالعات تاریخ وزارت آموزش پرورش نیز در این باره به خبرگزاری مهر توضیح داده بود: کتاب های تاریخ جدید این دو مقطع با رویکرد فرهنگی و تمدن پرور جایگزین تاریخ نگاری های سیاسی و نظامی پادشاهان و جنگ ها می شود. در این رویکرد پادشاهان و جنگجویانی نظیر چنگیز خان مغول یا سلطان محمد شاه و پادشاهان دیگری از این قبیل حذف و به جای آنان به چهره های تمدن سازی همچون خواجه نصیر طوسی، زکریای رازی، ابوعلی سینا و... پرداخته و توجه می شود.
این اقدام نیز در زمان خود باعث انتقاد کارشناسان آموزشی و تاریخ پژوهان از سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزش شد. به طور نمونه، صادق آیینه وند، استاد تاریخ دانشگاه تربیت مدرس، در این باره گفته بود: اگر وزارت آموزش و پرورش قصد نگارش تاریخ علم، ملل، تمدن، علما و... را دارد، تغییر، حذف پادشاهان و افزودن چهره های علمی بی اشکال است، اما اگر منظور تغییر کتب تاریخ عمومی به معنای (HISTORY) است، کاری است عبث و بی معنا.
-
حذف زنان، فراتر از طرح روی جلد است
اما کارشناسان آموزشی و معلمان هم به حذف زنان از روی جلد برخی از کتاب های درسی بی تفاوت نبودند و واکنش نشان دادند. سمیه طهورایی که دارای مدرک لیسانس جامعه شناسی و فوق لیسانس و دکتری در رشته تاریخ است، حالا 11سال می شود که تاریخ ایران و جهان را در مدارس متوسطه تدریس می کند. او در این باره به وبلاگ بهسایا گفت: بحث زنان در کتاب های درسی، فراتر از حذف دو دختربچه روی جلد است. کتاب های درسی به ویژه در علوم انسانی طوری نگاشته شده اند که زن در آنها به عنوان یک عنصر وابسته، شخصیتی منفی و یا در بهترین حالت پیاده نظام تعریف شده است. تبلور این نگاه را می توانید در تاریخ ببینید. به طور نمونه، در درس مصر باستان بعد از معرفی فراعنه و اقدامات آنها، در سرانجام در یک خط نام دو زن مؤثر در این بازه تاریخی آمده است بدون هیچ توضیحی. یا در معرفی تمدن عیلام، فقط یک تصویر از تندیس ناپیرآسوا که ملکه عیلام بوده، آمده که آن هم به عنوان یک اثر هنری صنعتگران عیلام معرفی شده است.
او ادامه داد: در مباحث درسی دیگر مانند تاریخ عثمانی، صفوی یا قاجار از زنان به عنوان نقطه ضعف سلسله های پادشاهی یاد شده و نقش منفی دارند و از آنها با عنوان نفوذ زنان در دربار یاد شده است که اوج آن مهد علیا، مادر ناصرالدین شاه است که باعث مرگ امیرکبیر شد. در تاریخ معاصر هم فقط مرضیه دباغ به عنوان شخصیت زن مؤثر در تاریخ معرفی شده که به عنوان یک پیاده نظام و سرباز ایفای نقش می کند، درحالی که در تاریخ مشروطه یا جمهوری اسلامی، زنان نقش های پررنگ و مؤثری داشته اند.
طهورایی افزود: شرایط زنان در کتاب های جامعه شناسی مدارس هم مناسب نیست. در آنجا هم نقش زنان به عنوان یک شخصیت مستقل اثرگذار در سیاست، علم، فرهنگ و جامعه دیده نشده. زن در علوم اجتماعی و جامعه شناسی عنصری است که در قالب خانواده ایفای وظیفه می کند و نقشی فراتر از این در کتاب ها برای زن دیده نشده است. حذف مشاهیر ادبی از کتاب های ادبیات، حذف پادشاهان از کتاب های تاریخ، حذف تاریخ جنایات روسیه در ایران، جایگزینی درس مدیریت خانواده با مبانی برنامه نویسی کامپیوتر، حذف زنان از جلد و محتوای کتاب های درسی و... بخشی از اقدامات دنباله دار و تکراری است که سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی انجام داده است. حذف هایی که بعد از اعتراض جامعه مسکوت باقی می ماند و کمتر اصلاحی درباره آن صورت می گیرد.
-
چه کسی محتوای کتاب های درسی را تغییر می دهد؟
وظیفه تالیف و چاپ کتاب های درسی دانش آموزان، از پایه اول تا دوازدهم، به عهده سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی است که رئیس آن، معاون وزیر آموزش و پرورش هم محسوب می شود. دفتر تالیف کتاب های درسی که زیر مجموعه این سازمان است، همان طور که از نامش پیداست، مسئولیت مستقیم در این باره دارد. در این دفتر هم گروه های مختلف مشغول تدوین کتاب ها هستند، مثلا گروه تاریخ، گروه ادبیات، گروه ریاضیات، گروه زیست و... هر کدام جداگانه محتوای دروس را در پایه های مختلف تحصیلی تالیف می کنند.
از سال 92، مولفان کتاب های درسی موظف شدند که تمامی کتاب های درسی را مطابق با سند برنامه درسی ملی تالیف کنند. این سند جزو نقشه جامع علمی آموزش و پرورش محسوب می شود که تدوین آن از اواسط دهه 80 همزمان با نگارش سند تحول بنیادین در وزارت آموزش و پرورش آغاز شد.
در ماجرای حذف تصویر زنان از روی کتاب ریاضی پایه سوم ابتدایی هم مسئولیت مستقیم متوجه دفتر تالیف کتاب های درسی ابتدایی و متوسطه نظری است که طراحان جلد کتاب زیرنظر آنها فعالیت می کنند. سال گذشته که برخی کتاب های درسی ازجمله کتاب ریاضی سال سوم ابتدایی تغییر شکلی و محتوایی پیدا کردند، محمود امانی طهرانی، رئیس دفتر تالیف کتب درسی بوده است. او اکنون رئیس شورای عالی وزارت آموزش و پرورش است که نهاد قانونگذار محسوب می شود.
روال تغییر شکل و محتوای کتاب های درسی هم به این گونه است که هر سال از معلمان و کارشناسان آموزشی مناطق مختلف درخصوص کتاب ها نظرسنجی می شود و آنها نظرات خود را در اختیار گروه مولفان آن کتاب قرار می دهند. همچنین مسئولان در سطح وزارتخانه و ادارات کل نیز نظرات خود را می توانند به شورای تالیف منتقل کنند. سپس این شورا جلسه ای برگزار می کند و بعد از طرح پیشنهادها، آنها را به رأی می گذارد. اگر آن پیشنهاد حداکثر رأی لازم را کسب کند، کتاب برای تغییرات آماده می شود. هر سال 140میلیون نسخه کتاب درسی چاپ و توزیع می شود که فقط فرایند چاپ آن یک سال زمان نیاز دارد. یعنی الان من و شما که این مطلب را می خوانیم، کتاب های درسی سال تحصیلی 1401-1400در چاپخانه های آموزش و پرورش در حال چاپ است.
فرایند تغییر کتاب های درسی چندان آسان نیست و روسای سازمان پژوهش در همه سال های گذشته تأکید می کردند که نگاه سلیقه ای هیچ کس حتی خود را در آن دخیل نمی کنند، اما برخی منابع آگاه در داخل دفتر تالیف کتب درسی عنوان می کنند که تغییر شکلی و محتوایی کتاب ها در سال جدید با نظر مستقیم رئیس سابق این سازمان اجرا شده است.
منبع: همشهری آنلاین