بحران آرام مرکز - وبلاگ بهسایا

به گزارش وبلاگ بهسایا، آرام آرام خاک تهران نشست نموده است. فرونشست بحران تازه ای نیست. از حدود چهل سال پیش در مورد آن تحقیق شده و دو دهه است که در مورد بحرانی شدن شرایط نشست زمین هشدار داده شده است.

اعتماد در ادامه نوشت: این اتفاق آرام و بی صدا می افتد، روزی نیم تا یک میلیمتر از خاک بعضی نقاط تهران نشست می نماید. اتفاقی که قابل بازگشت نیست. زمانی می گفتند اگر این رویه در تهران ادامه پیدا کند مجبور به تخلیه تهران می شویم، اما به این زودی ها این اتفاق نمی افتد برای همین است که بحران فرونشست زیاد جدی گرفته نمی گردد و راه حل ها برای پیشگیری و کاهش فرایند آن به آرامی انجام می گیرد، به آرامی همان میلیمتر، میلیمتر خاکی که هر روز نشست می نماید.

اما همه نهاد های پژوهشی درخصوص ریشه آن اتفاق نظر دارند. علت اصلی فرونشست زمین، استخراج بی رویه منابع آب زیرزمینی است.

فرونشست می تواند باعث تغییر ناهمسان در ارتفاع و شیب رودخانه ها، آبراهه ها و سازه های انتقال آب، شکست یا بیرون زدگی لوله جدار چاه ها، تنش های تراکمی ناشی از تراکم آبخوان ها، ایجاد اختلال در بهره برداری از منابع آب زیرزمینی، کاهش برگشت ناپذیر تمام یا بخشی از منابع مخازن آب زیرزمینی در نتیجه از بین رفتن یا کاهش تخلخل مفید نهشته ها، کاهش مقدار نفوذپذیری سطحی و پیرو آن توسعه پهنه های بیابانی و سیلابی شده و در نهایت تخریب شریان های حیاتی، زیرساخت ها و سازه های مهم را موجب می گردد.

فرونشست تهران به کدام بخش های تهران رسیده است

رصد های سازمان نقشه برداری از نقاطی که در تهران دچار فرونشست شده اند، نشان از توسعه قابل توجه نرخ فرونشست تهران در کمربندی آزادگان می دهد. بعلاوه توسعه فرونشست دشت شهریار به منطقه ها شهری 9، 10، 16، 17، 18، 19 و 21 نتایج دیگر این رصد است، حتی این آسیب ها به سازه های مسکونی هم وارد شده است. این در حالی است که بعضی مسوولان معتقدند شرایط فرونشست ها به گونه ای نیست که برای ساکنان خطرآفرین باشد.

سایت اقتصادنیوز هم بخش هایی از یک نامه محرمانه در مورد نشست زمین در تهران را افشا نموده است. از راهرو های شورای شهر شنیده می گردد که سازمان نقشه برداری کشور در نامه ای ابعاد بیشتری از این هشدار را شرح داده است. در این نامه به دو محدوده که شرایط فرونشست بحرانی شده و نسبت به سال 95، 3 برابر شده، اشاره شده است.

گفته می گردد حجم فرونشست در بخش هایی از منطقه مسکونی جنوب غربی شهر تهران کمربندی آزادگان، مجتمع مسکونی مصطفی خمینی که در سال 95 به کمتر از 10 سانتیمتر بود به بیش از 20 سانت در سال 99 رسیده است. بعلاوه فرونشست در منطقه چهاردانگه هم چنین شرایطی دارد.

رضا کرمی محمدی، رییس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، هم درباره فرونشست در تهران به رسانه ها گفته است که نظر مشترک همه کارشناسان بر وجود و توسعه سریع فرونشست در تهران است؛ لذا فرونشست زمین در بخش هایی از تهران و حوالی آن یک پدیده واقعی است که بر اثر کاهش سطح آب های زیرزمینی در حال رخ دادن است. علت آن هم این است که لایه های سطحی خاک که قبلا داخل خلل و فرج آن آب بوده است با کاهش سطح آب های زیرزمینی، آب خود را از دست داده و بر اثر وزن لایه های فوقانی به سمت پایین حرکت نموده و نشست اتفاق افتاده است.

فرونشست پدیده بحران زایی است، اما جای نگرانی نیست

به گفته او بر این اساس در نواحی جنوب غربی تهران سالانه از 5 تا حتی 30 سانتیمتر فرونشست گزارش شده است. پدیده فرونشست پدیده بحران زایی است که تاثیر عمده آن بر موضوع کشاورزی، فضای سبز و محیط زیست دشت تهران است.

او در مورد خطر فرونشست بر سازه های ساختمانی هم شرح می دهد: فرونشست روی سازه ها هم می تواند اثرگذار باشد ولی این تاثیر به نسبت بسیار محدود است و جای نگرانی در این خصوص نیست. سازه ها عموما زمانی دچار آسیب می شوند که بین دو بخش از سازه تغییر مکان نسبی بزرگی رخ دهد.

به گفته کرمی معمولا این شرایط در مقیاس بزرگی که فرونشست دارد فقط در مرز های نواحی دارای فرونشست رخ می دهد و ممکن است در این نواحی آسیب های سازه ای مشاهده گردد که آن هم تا به امروز در شهر تهران مشکل قابل توجهی ایجاد ننموده است.

اما به رغم اینکه خطر فرونشست برای سازه ها محدود است ولی از نظر زیست محیطی و کشاورزی فرونشست، تهران را با آسیب و بحران جدی روبرو می نماید و لذا این موضوع باید هر چه سریع تر مورد توجه قرار گیرد. خطر جدی و اصلی فرونشست در درازمدت برای محیط زیست و کشاورزی وجود دارد.

نقش شبکه فاضلاب در فرونشست زمین

محمد سالاری، رییس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران ریشه اصلی فرونشست در تهران را ناشی از قرار گرفتن در منطقه ای خشک می داند، چالشی که کل کشور با آن درگیر است و از مقدار سفره های آب زیرزمینی کاسته و سطح آن کاهش پیدا می نماید.

او با اشاره به اینکه بخش قابل توجهی از فرونشست در شهر تهران مربوط می گردد به شبکه فاضلاب شهر تهران شرح می دهد: شبکه فاضلاب شهر تهران قطعا یکی از برترین و ممتازترین پروژه های زیست محیطی کشور است، ولی واقعیت این است که شبکه فاضلاب شهر تهران به علت عدم ایجاد تصفیه خانه های محلی باعث شده کل آب هایی که به شبکه فاضلاب منتهی می گردد به جنوب شهر و منطقه ری، ورامین و پاکدشت برود؛ در صورتی که این شبکه فاضلاب باید به صورت محله ای و منطقه ای منتقل می شد.

یعنی شیب لوله هایش به سمت تصفیه خانه هایی که در همان محله وجود دارد می رفت و در همانجا برای آبیاری پارک های شهری استفاده می شد و به عمق زمین می رفت و اگر قبلا در چاه های جذبی زیر خانه ها به سفره های زیرزمینی یاری می کرد حالا به وسیله پارک ها و فضای سبز باز هم به عمق زمین می رفت.

این عضو شورای شهر تهران با اشاره به اینکه شبکه فاضلاب شهر تهران یک اشکال استراتژیک و اساسی داشت، می گوید: با این حجم از بارندگی، هنوز می بینیم آب باران ها در شبکه فاضلاب ها می رود در صورتی که این ها باید در چاه های جذبی برود. فاضلاب ناشی از استحمام، شست و شو و ... به جنوب منطقه کلانشهر تهران منتهی می گردد.

اگر عکس های هوایی یک و نیم دهه گذشته را نگاه کنید و با هم مقایسه کنید، می بینید سبزینگی در شمال شهر تهران نسبت به پایین شهر در یک و نیم دهه گذشته به شدت بالا بوده، چون شمال شهر تهران در منطقه کوهپایه ای و پر قنات بوده، اما به تدریج در این یک و نیم دهه سبزینگی در منطقه ها جنوبی بالا رفته و علتش شبکه فاضلاب بوده است.

ما در این دوره کوشش کردیم که تصفیه خانه ها شروع به کار نمایند، قرارداد دو مورد را تنظیم نموده ایم، اما هنوز به پایان نرسیده و ساخته نشده است. این یکی از اشکالات اساسی شبکه فاضلاب است که کارشناسان وزارت نیرو به دنبالش هستند و این هم به مقدار فرونشست یاری کرد. به گفته سالاری مقدار فرونشست زمین در منطقه ها مختلف بر اساس شرایط و جنس خاک فرق دارد.

معابر نفوذپذیر می شوند

اقبال شاکری، عضو کمیسیون عمران مجلس هم در مورد فرونشست های تهران می گوید: علت اصلی فرونشست در تهران و سایر کلانشهر ها به علت برداشت بی رویه از منابع آب های زیرزمینی است و بعلاوه عدم بازیافت آب با توجه به اینکه سامانه های فاضلاب شهری مکاهمه شده و فاضلاب خانگی و صنعتی را به تصفیه خانه های پایین تر منتقل می نمایند برابر این جذب که از آن طریق در زمین صورت می گرفت هم از بین رفته است و عدم جذب پساب در زمین و استفاده بی حد و حصر از منابع آب های زیرزمینی باعث شده سطح آب پایین برود و در نتیجه خاک فشرده زمین فرونشست کند.

او به علت دیگری هم در مورد فرونشست ها اشاره می نماید و می گوید: به علت عدم جذب آب های سطحی در شهر ها با غیرقابل نفوذ کردن معابر، خیابان ها، انهار و حتی مسیل ها و روددره ها جلوی جذب طبیعی آب در زمین گرفته شده و به پایین دست و جا های مختلف منتقل شده است.

شاکری با اشاره به گزارش هایی که نشان می دهد روزی نیم تا یک میلیمتر دشت های تهران نشست می نماید که بسیار خطرناک است، ادامه می دهد: ایجاد شبکه های خدماتی که در زیرسطح زمین برای معابر، انهار و ساختمان ها کار گذاشته شده و بارش های محدود از دیگر عواملی است که باعث شده مقدار جذب آب بارشی در زمین ها کاهش پیدا کند. در دشت تهران و اطراف آن شکاف های ناشی از فرونشست زمین به خوبی مشهود است.

شاکری یادآور می گردد: در شهر تهران نباید پیاده راه سازی، انهار و جداول سیمانی و طرح راه باید طوری اجرا شوند که غیر قابل نفوذ باشند. در شرایط کنونی باید حتی المقدور آب های بالادست در محل خود با ایجاد حوضچه هایی جذب شده تا به پایین دست منتقل نشوند تا سطح منعطفی در سطح شهر داشته باشیم.

رضا شهبازی، مدیر کل دفتر آنالیز مخاطرات زمین شناسی و زیست محیطی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور هم با تاکید بر اینکه بازه زمانی داده های ماهواره ای منتشر شده تعیین نیست، به ایسنا گفته است که سازمان زمین شناسی از 40 سال پیش این مخاطره را مورد مطالعه قرار داده و آن را به جامعه معرفی نموده است، ضمن آنکه از دو دهه گذشته هم هشدار های لازم نسبت به رخداد فرونشست زمین داده شده است.

به گفته او در یک تعریف ساده، فرونشست زمین، حرکت توده سطح زمین در محور قائم (به سمت پایین) است، معمولا آنچه ما به اسم فرونشست زمین با آن روبرو هستیم، در دشت هایی که از رسوبات یا خاک ریز دانه تشکیل شده اند، رخ می دهد. رسوبات ریزدانه هم بیشتر در زمین های کشاورزی واقع در حاشیه شهر ها و روستا ها قرار دارند.

از حدود 25 سال قبل موضوع فرونشست زمین دشت ها و منطقه ها مختلف کشور از سوی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی هم مورد تحقیق و پژوهش قرار گرفته و هم نسبت به ثبت و معرفی آن اقدام و هشدار های لازم به مسوولان هم داده شده است.

شهبازی فرونشست زمین را یک پدیده مهیب در کشور ها توصیف می نماید و می گوید: کلانشهر هایی مانند تهران، اصفهان، کرج، مشهد و دشت هایی همانند مرودشت فارس و رفسنجان در استان کرمان با چالش فرونشست روبرو هستند.

مدیر کل دفتر آنالیز مخاطرات زمین سازمان زمین شناسی، ایجاد فرونشست در زمین را به معنای مرگ آبخوان ها می داند و می گوید: مطالعات ما نشان می دهد که سطح درگیری زمین در پیرامون جنوب غرب شهر تهران با پدیده فرونشست طی یک دهه گذشته تقریبا دو تا سه برابر شده است.

بر اساس گفته کارشناسان بحران آرام تهران در این چند سال پرشتاب تر از همواره شده است. خطری که حالا کم کم به داخل شهر ها هم نفوذ نموده و بعضی ترک های ساختمانی ناشی از آن است. به نظر می رسد با وجود هشدار های پی در پی در مورد بحرانی بودن شرایط تهران مسوولان آن را چندان جدی نمی گیرند.